شهر جنهجِنِّه، شهری تاریخی در کشور مالی می باشد. ۱ - موقعیت جغرافیاییاین شهر در ۳۶۰ کیلومتری جنوب غربی تمبوکتو ، در میان دشتی وسیع، در ساحل چپ رود بنی از شاخه‌های رود نیجر حدود صد کیلومتری‌جنوب محل التقای رود بنی به رود نیجر ، روی‌تپه‌ای به ارتفاع ۲۷۸ متر واقع‌است. رود بنی، در طول‌سه‌ماه‌بارندگی‌سالانه (حدود نیمه‌مرداد تا نیمه‌آبان/ اوت، سپتامبر و اکتبر) طغیان می‌کند و اطراف جنّه را آب می‌گیرد و شهر به صورت‌جزیره در می‌آید. ظاهراً نام اصلی شهر دینّه بوده است، در باره ریشه کلمه اطلاع دقیقی در دست نیست. [۱]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل ""Dienne.
در مآخذ عربی به صورت جنی آمده است.۲ - تاریخ بنای شهرتاریخ بنای شهر دقیقاً معلوم‌نیست. عبدالرحمان‌بن‌عبداللّه‌سعدی ، مؤلف تاریخ‌السودان ، مدتی اداره شهر را به‌عهده داشت (۱۰۳۶ـ۱۰۴۷/۱۶۲۷ـ۱۶۳۷). (او در تاریخ السودان [۲]
تاریخ السودان، ص۱۲.
نوشته است که به این‌مکان‌زُبْرُ/ زُبُرُ گفته می‌شد ، قبیله نونو ، که در قرن سوم/ نهم از شمال آمدند، در زبُرُ ساکن شدند و بوزو‌ها را، که در آن‌نواحی‌سکونت‌داشتند، تحت‌حاکمیت‌خود در آوردند. بعدها، بر اثر اختلاط این دو قبیله و کمبود مسکن، گروهی جدا شدند و شهر امروزی جنّه را در کنار شهر قدیمی جنه/ جِنو (ساختند) [۳]
د. ا. ترک، ذیل مادّه.
این‌شهر ــ که بازرگانانِ سرزمین منده بر سر راهی‌تجاری و در ملتقای‌رود نیجر و شاخه‌های‌آن، آن‌را ساخته‌اند ــ یکی‌از زیباترین‌مراکز مسکون‌در سودان غربی‌است.۳ - اسلام‌آوردن شهربه نوشته سعدی [۴]
د. ا. ترک، ذیل مادّه.
، مردم‌شهر، به سبب‌رفت و آمد بازرگانان مسلمان در قرن‌ششم/ دوازدهم، اسلام آوردند. وقتی سلطان کنبورو (اولین‌پادشاهی که در جنّه مسلمان شد) اسلام‌آورد، کاخ‌خود را ویران‌کرد و به جای‌آن مسجد بزرگی‌ساخت (این‌مسجد تا اوایل‌قرن‌سیزدهم/ نوزدهم بر پا بود). وی سپس علمای شهر را گرد آورد و در حضور آنان‌اعلام‌کرد که به اسلام گرویده است. چون مردم جنّه مسلمان‌شدند، معابد را ویران کردند و به جای آنها، جامع‌و مسجد و دیگر بناهای اسلامی‌ساختند [۵]
تاریخ السودان، ص۱۲ـ۱۳.
همچنین مدرسه بزرگی ساختند که علوم دینی و اجتماعی و به خصوص طب در آن تدریس می‌شد.۴ - حکومت خاندان سنگایجنّه در برابر حملات خارجی به خوبی حراست می‌شد. گرداگرد شهر را حصاری آجری فراگرفته‌بود. فرانسویان‌در اواخر قرن‌سیزدهم/ نوزدهم‌آن‌حصار را، که مانع توسعه‌شهر بود، خراب کردند. [۶]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل ""Dienne.
گرچه پادشاهان‌مالی‌بارها شهر را محاصره کردند، نتوانستند آن‌را بگشایند. سرانجام، حصار استوارِ جنّه را علی‌بْر (علی اکبر)) سُنّی‌علی (حک: ۸۶۷ ـ ۸۹۷) پادشاه سنگای ، در هم‌شکست و پس از محاصره‌ای که طبق روایت ، بیش از هفت سال به طول‌انجامید، در ۸۷۷/ ۱۴۷۳ وارد شهر شد. وی تمبوکتو را آتش زد و ویران‌کرد، اما به جنّه آسیبی‌نرساند و با مردم شهر به ملایمت رفتار کرد. علی‌بر ، با آنکه به ظاهر مسلمان‌بود، فرائض دینی را به‌جا نمی‌آورد و متهم به بدرفتاری با علما بود. بعد از وی، در ۸۹۷/۱۴۹۲ یکی از فرزندانش‌جانشین‌او شد، اما یک‌سال‌بعد، محمد نوری ، یکی‌از فرمانروایان‌علی‌بر، به حاکمیت خاندان سنگای خاتمه داد و بر جنّه مستولی‌شد.۵ - حکومت فاسپس از ۹۹۹/۱۵۹۱ (به احتمال‌بسیار در ۱۰۰۵/ ۱۵۹۶)، جُدارپاشا ــ که شریف احمدِ منصور، سلطان فاس ، او را مأمور فتح سودان کرده بود ــ جنّه را تصرف‌کرد. حکومت فاس تا قرن سیزدهم/ نوزدهم‌در این‌شهر ادامه‌یافت. نماینده‌دولت‌فاس‌با دو معاون، یعنی‌یک‌فرمانده ( قائد ) و یک خزانه‌دار (امین)، جنّه را اداره‌می‌کرد، اما، مردم جنّه به سبب نارضایتی از حکومت‌فاس، به جاهای دیگر مهاجرت‌کردند. در قرن‌دوازدهم/ هجدهم، بمباره ها، که در سرزمین‌منده‌علیا به تدریج قدرت یافته بودند، به جنّه می‌تاختند و شهر را غارت و مردم را به پرداخت جزیه مجبور می‌کردند و حتی در زمان نِگولو دیارا (۱۱۸۰ـ ۱۲۰۵/ ۱۷۶۶ـ۱۷۹۰) حاکمیت شهر را به دست گرفتند [۷]
تریمینگام، ۱۹۸۵، ص۱۴۹.
۶ - تسلط شیخ احمدو لبودر آغاز سده‌سیزدهم/ نوزدهم، شیخ احمدو لُبّو در مزرعه‌ای نزدیک جنّه سکونت‌گزید و به ترویج اسلام پرداخت اما، حکومت‌فاس، که از فعالیتهای‌او ناخشنود بود، وی را از آن‌سرزمین‌راند. او به ماسینا رفت و در آن‌جا نفوذ یافت و در مدتی کوتاه دعوت‌خویش را تا تمبوکتو و جنّه، که‌توده‌های‌مسلمان‌در آنجاها فراوان‌بودند، اشاعه داد. احمدو لبّو به درخواست مردم‌جنّه‌ــ که از حکمرانان‌مسلط بر خود به تنگ‌آمده‌بودند ــ نمایندگانی به آن‌شهر فرستاد و حکومت خود را در آن‌جا هم تثبیت‌کرد؛ اما، پس‌از مدت‌کوتاهی، چون نمایندگانِ وی را کشتند، او نیز شهر را محاصره و تصرف‌کرد و گروهی‌از مردم را تبعید نمود. همچنین‌مسجدی را که سلطان‌کنبورو در قرن‌دوازدهم ساخته بود ویران‌کرد و به جای آن مسجد دیگری‌ساخت (۱۲۴۶/۱۸۳۰) [۸]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل ""Dienne.
احمدو لبّو اداره‌شهر را، با نظارت یکی از مأموران‌خود، به رؤسای‌محلی‌سپرد و پادگانی‌در شهر دایر کرد. جنّه‌در ۱۲۷۹/ ۱۸۶۱ به تصرف فولانی‌ها ــ که حاج عمر تال آنان را رهبری می‌کرد ــ درآمد. در ۱۳۱۱/۱۸۹۳، نیروهای فرانسوی‌شهر را اشغال‌کردند و جنّه به‌خاک سودان‌پیوست. با استقلال جمهوری مالی‌در ۱۳۲۹ ش/ ۱۹۶۰، جنّه نیز جزوِ سرزمینهای مالی باقی ماند.۷ - اهمیت تجاریجنّه در دوره‌های گذشته، به دلیل آنکه در مسیر راه آبی و بر سر راه معادن طلای بی‌تو، لوبی و بوره واقع بود، اهمیت تجاری فراوانی داشت و تا پایان سده‌دهم/شانزدهم بسیار مرفه بود. از سده‌یازدهم/هفدهم‌تجارت برده در آن‌جا آغاز شد و، به ویژه به‌همین‌سبب، تا قرن‌سیزدهم/ نوزدهم‌اهمیت‌تجاری‌خود را در مسیر افریقای‌شمالی حفظ کرد و همچنان شهری آباد و مرفه باقی ماند. اهمیت تجاری شهر، به تدریج به شهر موپتی، واقع در جلگه‌ای در ملتقای دو رود نیجر و بنی، منتقل‌شد. جنّه امروزه از مراکز تجاری‌درجه دو است در سرشماری۱۳۸۵ش/ ۲۰۰۶، جمعیت شهر ۸۵۲، ۲۲ تن بوده است [۹]
فرهنگ جغرافیائی جهان.
شهر دارای خانه‌های زیبا و کهن‌است و به شیوه خاصی ساخته شده و مسجد بزرگ آن مشهور است. در طول تاریخ، عالِمان‌بسیاری‌در آن‌جا پرورش‌یافته‌اند [۱۰]
تاریخ سودان، ص۱۶ـ۲۰.
این شهر امروزه هم در میان مسلمانان افریقا ، جایگاه ویژه‌ای دارد و یکی‌از مراکز مهم علوم دینی است [۱۱]
احمد عطیه‌اللّه، القاموس‌الاسلامی، ج۱، ص۶۴۳.
و در برخی مآخذ جدید، آن را شهر مقدّس خوانده‌اند.۸ - فهرست منابع(۱) جان جوزف، الاسلام فی ممالک و امبراطوریات افریقیا السوداء. (۲) حسن ابراهیم حسن، انتشار الاسلام فی القاره الافریقیه. ۳-عبدالرحمان‌بن‌عبداللّه سعدی، تاریخ السودان؛ (۴) احمد عطیه‌اللّه، القاموس‌الاسلامی. (۵) نعیم قداح، افریقیا الغربیه فی ظل‌الاسلام. (۶) لئوی‌آفریقایی، وصف‌افریقیا، ترجمه عن الفرنسیه محمد حجی و محمد اخضر. (۷) PB Clarke, West Africa and Islam , Oxford ۱۹۸۵, vol۲, ۴۳, ۴۸, ۵۳, ۱۲۹, ۱۷۷-۱۷۸;. (۸) EI ۲ , sv "Dienne) " by R Mauny) ;. (۹) J D Fage, A history of west Africa , Cambridge ۱۹۶۹, ۲۲, ۳۰, ۳۹;. (۱۰) JD Fage and M Verity, An atlas of African history , London ۱۹۷۸, map ۱۱;. (۱۱) M Hiskete, The development of Islam in west Africa , London ۱۹۸۴, ۱۳۳۳, ۱۲۹, ۱۹۲, ۲۴۶, ۲۵۶, ۳۲۱;. (۱۲) IA , sv "Cenne" (by G Yver) ;. (۱۳) Pierr Maas, "Djenne: living tradition", Aramco world , XLI/ ۶ (۱۹۹۰) , ۱۸-۲۹;. (۱۴) idem, "Fishing in the Pondo", ibid, XLI /۴ (۱۹۹۰) ۲۳-۳۱;. (۱۵) Paul Robert, Le Robert: dictionnaire universel des noms propres , Paris ۱۹۸۷, vol۲, ۹۰۳;. (۱۶) J Spencer Trimingham, A history of Islam in west Africa , Oxford ۱۹۸۵, ۳۱, ۶۳-۶۴, ۷۷-۷۸, ۱۴۱, ۱۷۹;. (۱۷) idem, Islam in west Africa , Oxford ۱۹۵۹, ۱۴۳, ۱۹۱, ۲۱۳;. (World gazetteer Online Available: http://www world- gazetteer com/wgphpx ۲۴ June ۲۰۰۶) ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «شهر جنه»، شماره۵۱۱۹. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|